Tajwańskie spojrzenie na Chiny: dlaczego Tajwańczycy nie identyfikują się z Chinami?

„Dlaczego, obcując z Tajwańczykami, mam wrażenie, że oni nie uważają się za Chińczyków?”                                                                              

Wierzę, iż takie pytanie często zadają sobie obywatele Chin Ludowych, którzy mają w głowie zakodowane przekonanie, że Tajwan jest częścią Chin, a w podręcznikach szkolnych czytali, że „my i Tajwańczycy to rodacy z krwi i kości”. W takim razie, jak to możliwe, że Tajwańczycy nie utożsamiają się z Chinami?

W przeszłości na Tajwanie nie podnoszono głośno tematu tożsamości; poddani propagandzie rządowej mieszkańcy Tajwanu w większości uważali się za Chińczyków. (Gdy w 1949 r. chińscy nacjonaliści, Kuomintang, pokonani przez komunistów osiedlili się na Tajwanie, wprowadzili politykę sinizacji. Ludzie przybyli z Chang Kai-shekiem byli uważani za „bardziej cywilizowanych”, za tych, którzy przynieśli na wyspę „prawdziwą kulturę chińską”. Tubylcy do końca lat 80 nie mogli oficjalnie używać własnych języków: tajwańskiego, czyli dialektu minan, i języków aborygenów – red.).

 Tak że fakt, że do lat 70 to właśnie Republikę Chińską (oficjalna nazwa Tajwanu) uznawano na arenie międzynarodowej za reprezentanta Chin, jeszcze wzmacniał wśród mieszkańców wyspy przekonanie o tym, że są Chińczykami.

 Ale to był okres autorytarnych rządów, a w miarę rozwoju demokracji na wyspie i częstych kontaktów z ChRL, tożsamość Tajwańczyków przeszła ogromną transformację. Są tacy, którzy uważają, że do tej zmiany doprowadziły rządy prezydentów Lee Teng-huia i Chen Shui-biana (uważanych za zwolenników niepodległości wyspy – red.) i ich polityka desinizacji tajwańskiej edukacji. Wydaje się to jednak zbyt powierzchownym wytłumaczeniem, jako że grupa wiekowa, w której doszło do metamorfozy tożsamości, doświadczyła jeszcze wieloletniej prochińskiej edukacji pod hasłem: „bądź prawym Chińczykiem”.

 W jej wyniku poczucie identyfikacji z chińską wspólnotą było tak silnie, że niemożliwe jest, by wyłącznie późniejsza polityka desinizacji na wyspie mogła je zmienić.

Powodów, dla których Tajwańczycy nie utożsamiają się z Chinami, jest kilka. Spróbuję wyjaśnić to na prostych przykładach.

 1. Zmiana w sposobie pojmowania Chin i (nie)realność polityki

 W latach 70. USA zmieniły swoją politykę i rozpoczęły współpracę z Chinami Ludowymi (ChRL) wymierzoną w Związek Sowiecki. W ten sposób odizolowane do tej pory Chiny komunistyczne znalazły się w centrum, a Republika Chińska zaczęła być uznawana w coraz mniejszym stopniu. ChRL od razu ogłosiła, że jest jedynym reprezentantem Chin – jako że Republika Chińska nie istnieje. Te wydarzenia spowodowały, iż Tajwańczycy sami zaczęli mieć wątpliwości: „skoro Republika Chińska to nie Chiny, skoro obywatele ChRL są Chińczykami, to my raczej Chińczykami nie jesteśmy”.

 Podążając tym tropem, Tajwańczycy uznali, że ChRL „ukradła” nazwę ich kraju (Chin) i dlatego pytani przez obywateli Chin Ludowych o to, czy są Chińczykami – co w rozumieniu mieszkańców komunistycznych Chin było równoznaczne z pytaniem, czy są obywatelami ChRL – Tajwańczycy odpowiadali: nie, nie jestem Chińczykiem. A wkrótce, aby na arenie międzynarodowej odseparować się od Chin Ludowych, zaczeli używać logo: TAJWAN („Jestem z Tajwanu”).

 I tak retoryka zaprzeczania faktom, polityka nieuznania Republiki Chińskiej, bezpośrednie odebranie Tajwańczykom prawa do obecności (bycia reprezentowanym w wielu organizacjach międzynarodowych – red.) i wreszcie zupełny brak szacunku dla mieszkańców wyspy spowodowały, że na Tajwanie zaczeło rosnąć poczucie niechęci wobec rządu Chin, co miało wpływ na zmianę tożsamości Tajwańczyków.

 2.Incydenty i polityka wymierzone w Tajwańczyków

 Na odrzucenie chińskiej tożsamości miały wpływ także wydarzenia w historii tajwańsko-chińskiej. Pod koniec lat 80. na Tajwanie nastąpił proces demokratyzacji. W 1987 r. rząd na wyspie zezwolił Tajwańczykom na podróże do ChRL – najpierw w celu odwiedzin krewnych. Przez 40 lat mieszkańcy po obu stronach Cieśniny Tajwańskiej nie mieli ze sobą żadnego kontaktu. Po raz pierwszy Tajwańczycy doświadczyli, czym tak naprawdę są Chiny Ludowe i jak duże są różnice między obiema społecznościami.

 Mniej więcej pół roku po wydarzeniach z 4 czerwca 1989 r. (masakra na placu Niebiańskiego Spokoju w Pekinie – red.) na Tajwanie doszło do podobnych wystąpień, ale, inaczej niż ChRL, tajwański prezydent Lee Teng-hui zaakceptował żądania studentów i rozpoczął się proces demokratyzacji wyspy. Tak oto na początku 1990 r. Tajwan i Chiny obrały zupełnie inne drogi.

Do dużego spadku liczby osób określających się jako Chińczycy (po raz pierwszy była ona mniejsza od liczby tych, którzy mówili, że są Tajwańczykami) doszło w 1994 r. Wówczas doszło do incydentu na jeziorze Qiandao w prowincji Zhejiang. 31 marca porwano tam prom z tajwańskimi turystami. 1 kwietnia lokalni mieszkańcy odnaleźli statek z ciałami zamordowanych 32 Tajwańczyków i chińskiej załogi. Media chińskie na polecenie partii początkowo podały, iż Tajwańczycy zgineli w wyniku pożaru na promie. Według rodzin ofiar ciała nie miały jednak oznak oparzeń, a na promie były liczne ślady po kulach. Kilka dni po incydencie tajwański prezydent Lee Teng-hui w publicznym wystąpieniu określił Komunistyczną Partię Chin Ludowych mianem „bandytów” i wyjawił, że tajwański wywiad ustalił, iż rabunku i zabójstwa turystów dopuścili się żołnierze Chińskiej Armii Ludowo-Wyzwoleńczej. Dla osób z Tajwanu agresja, z jaką spotkali się ze strony władz chińskich, próbując wyjaśnić przyczyny tragedii, i sposób, w jaki tragedię opisywały media będące pod całkowitą kontrolą władzy komunistycznej, były nie do zaakceptowania.

Potem, w 1995 r., odbyła się wizyta prezydenta Lee Teng-hui do USA. Rząd amerykański, mimo że oficjalnie nie uznawał Tajwanu za niepodległe państwo, zgodził się na wizytę jego przywódcy w Cornell University, alma mater tajwańskiego prezydenta, a także na jego udział w konferencji na temat amerykańsko-tajwańskich stosunków gospodarczych, jaka odbyła się w Anchorage na Alasce. Przeciwko wizycie w USA tajwańskiej głowy państwa ostro protestował Pekin.

 W 1996 r. na Tajwanie po raz pierwszy odbyły się powszechne wybory prezydenckie (wcześniej prezydent wybierany był przez Zgromadzenie Narodowe – red.). Komunistyczne Chiny uznały owe wybory za krok w kierunku niepodległości wyspy i w odpowiedzi na to „agresywne zachowanie ze strony Tajwanu” dwa dni przed wyborami dokonały ostrzału wyspy. Przez kilka dni państwowa telewizja chińska pokazywała manewry wojskowe, którymi przygotowywano się do ataku na Tajwan. Chińska propaganda często używa sloganu: „Chińczycy nie walczą z Chińczykami”. Ale to, co wydarzyło się w 1996 r., jasno pokazało, że ChRL nie traktuje Tajwańczyków „jak braci i siostry”.

 W 1999 r. doszło do jednego z najgorszych trzęsień ziemi na Tajwanie. Zgineło ponad 2 tys. osób, a około 100 tys. budynków zostało zniszczonych. Otrzymaliśmy ogromną pomoc z wielu krajów. Ale to właśnie wtedy rząd w Pekinie twierdził, że wszelka pomoc i dotacje mogą się odbywać tylko pod nadzorem i za zgodą rządu ChRL i że każda zagraniczna ekipa ratunkowa powinna najpierw otrzymać pozwolenie z Pekinu, zanim wjedzie na terytorium Tajwanu. To opóźniło prace wielu ratowników; nie przeszkadzało jednak chińskim komunistom wysyłać wyrazy podziękowania za pomoc niesioną „Tajwanowi będącemu częścią CHRL”. Wszystko to tylko zwiększyło poczucie niechęci na wyspie wobec Chin.

 Gdy w 2003 r. wybuchła epidemia SARS, Tajwan złożył wniosek o przyjęcie do Światowej Organizacji Zdrowia, co rozwścieczyło Chiny. „A kogo wy obchodzicie?” – powiedział wtedy tajwańskiemu dziennikarzowi chiński oficjał w holu budynku ONZ (Tajwan miał wtedy największą po Chinach i Hongkongu liczbę zachorowań i zgonów z powodu SARS – red.).

 3. Różnice kulturowe

 Do tego wszystkiego dochodzą jeszcze ciągłe stwierdzenia, że Tajwan jest jedną z prowincji ChRL, co dla Tajwańczyków jest publicznie głoszonym kłamstwem. Pekin często zwraca się do innych krajów, aby „nie raniły uczuć chińskiego narodu”, ale nigdy nie wykazał odrobiny szacunku wobec odczuć i woli Tajwańczyków.

 Przez 60 lat mieszkańcy po obu stronach cieśniny żyli w zupełnie innych systemach społecznych. Mimo że Tajwan i Chiny należą do tzw. chińskiej strefy kulturowej, to dzielą je ogromne różnice. Na przykład w pisowni korzystamy z innych znaków: tu, na Tajwanie, używane są nadal tradycyjne znaki chińskie, podczas gdy w CHRL uproszczono je w latach 50. W okresie Rewolucji Kulturalnej Chiny były wrogo nastawione do tradycyjnej kultury i wartości chińskich. To samo dotyczy religii. Wyznawane na Tajwanie buddyzm i taoizm mają swoje korzenie w Chinach. Ale to właśnie w ChRL niszczone były świątynie, a praktyki religijne zakazywane; wielu z wyznawców nadal jest prześladowanych.

Niezmiernie trudno jest znaleźć choćby jedno wydarzenie, do którego Tajwańczycy i Chińczycy mieliby taki sam stosunek emocjonalny. I tak na przykład, gdy lekkoatleta chiński Liu Xiang zdobył medal olimpijski, Chińczycy czuli się dumni, ale dla Tajwańczyków nie miało to żadnego znaczenia. Gdy urodzony na Tajwanie baseballista Chien Ming Wang rozpoczął karierę w lidze amerykańskiej, dla Tajwańczyków był to powód do dumy, a większość Chińczyków nie wiedziała, kim jest Wang.

4. To ChRL zniszczyła pozytywne wyobrażenie o Chinach

Dziś Chiny twierdzą, że „ich naród odrodził się w wielkiej chwale”. Ale wartości, jakie reprezentuje rząd chiński, różnią się bardzo od tych, jakie wyznaje większość krajów, w tym także Tajwan. Społeczeństwo chińskie zżerają materializm i duchowa pustka. Często człowiek patrzący z zagranicy na to, co dzieje się w chińskim społeczeństwie, używa określeń takich, jak: szokujące, niewyobrażalne. Nie tak dawno w prowincji Guangdong ciężarówka przejechała dwuletnie dziecko; kierowca uciekł z miejsca wypadku. Okropna historia. Jednak co było jeszcze bardziej przerażające, to to, że spośród 18 osób, które znajdowały się na miejscu wypadku, nikt dziecku nie pomógł. Dopiero gdy dziewczynkę przejechała druga ciężarówka, śmieciarz, stojący niby na dolnych szczeblach społecznej drabiny, rzucił się na pomoc. Ale za późno; dziecko zmarło w szpitalu. I to nie jest odosobniony przypadek. ChRL doświadcza moralnego upadku: zdrady w rodzinie, kradzieże w miejscach pracy, wykorzystywanie zatrutego oleju czy mleka przy produkcji towarów jadalnych. Słyszymy o tym często.

I to także dodatkowe powody, dla których Tajwańczycy nie chcą być identyfikowani jako Chińczycy. Image „wielkiego narodu chińskiego” został zniszczony przez same Chiny Ludowe.

Oczywiście Tajwan ma swoje problemy; w tajwańskiej demokracji często do głosu dochodzi populizm; jakość mediów też zostawia wiele do życzenia i z pewnością dużo nam brakuje, aby równać się z innymi, wysoko-cywilizowanymi państwami. Ale Tajwańczycy wierzą, że gwarantami poprawy są demokracja i budowa społeczeństwa obywatelskiego. I będziemy tę wiarę demonstrować dopóty, dopóki żadna siła z zewnątrz nie zmusi do zmiany naszego sposobu życia.

 Tajwańczycy nie identyfikują się z Chinami. Ale można też powiedzieć, że nie identyfikują się ze stylem życia Chińczyków. Przyzwyczailiśmy się do tego, co zostało nam dane na wyspie; co więcej, kochamy ten model oparty na wolności i demokracji. Tajwańczycy są po prostu Tajwańczykami. I oczywiście życzymy Chińczykom po drugiej stronie Cieśniny, aby kiedyś także mogli cieszyć się takim samym modelem życia.  

Tłum. Hanna Shen

autor: Zhang Geng-wei - studiuje na wydziale fizyki na tajwańskim Uniwersytecie Tsing Hua; pisze dla prasy lokalnej na temat stosunków tajwańsko-chińskich; artykuł, który drukujemy, zdobył nagrodę przyznawaną przez czołowe media na Tajwanie w kategorii „Rozważania na temat tajwańskiej tożsamości”.

Nowe Panstwo